Περιοριστική του δικαιώματος δικαστικής προστασίας προσέγγιση της διάταξης του άρθρου 70 παρ. 1 ΚΔΔ περί της δυνατότητας άσκησης δεύτερης προσφυγής σε περίπτωση απόρριψης της πρώτης για τυπικό λόγο (ΣτΕ 2460/2021)

4. Επειδή, η κρινόμενη αίτηση, κατατεθείσα την 7.6.2019, διέπεται από τις προπαρατεθείσες (σκέψη 2) διατάξεις του άρθρου 12 του ν. 3900/2010. Εξάλλου, η επίδικη διαφορά έχει, κατά τα προεκτεθέντα, χρηματικό αντικείμενο, συνιστάμενο στις διεκδικούμενες από τον αναιρεσίβλητο αναδρομικές αποδοχές, όπως αναφέρεται δε στο αναιρετήριο και βεβαιώνεται στο συνημμένο σε αυτό από 5.6.2019 σημείωμα προσδιορισμού διαφοράς της δικαστικής πληρεξουσίας του αναιρεσείοντος Πανεπιστημίου, το σχετικό ποσό ανέρχεται σε 70.146,77 ευρώ, υπερβαίνει δηλαδή το κατά τις ανωτέρω διατάξεις ελάχιστο όριο των 40.000 ευρώ για το παραδεκτό της αιτήσεως αναιρέσεως. Περαιτέρω, με το εισαγωγικό δικόγραφο, το αναιρεσείον προβάλλει ότι η κρινόμενη αίτηση ασκείται, κατά τις ως άνω διατάξεις παραδεκτώς διότι για το κρίσιμο ως άνω ζήτημα που έκρινε η αναιρεσιβαλλομένη, για το εάν δηλαδή η απόρριψη της πρώτης προσφυγής λόγω μη υπογραφής του δικογράφου από δικηγόρο εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 70 παρ. 1 εδάφιο β’ του ΚΔΔ, δεν υφίσταται νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας. Ο ισχυρισμός αυτός είναιβάσιμος, διότι, πράγματι, δεν προκύπτει η ύπαρξη νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας επί του εν λόγω ζητήματος και, συνεπώς, ο αντίστοιχος λόγος αναιρέσεως, προβαλλόμενος από της ως άνω απόψεως – αλλά και κατά τα λοιπά-παραδεκτώς, είναι εξεταστέος περαιτέρω.

5. Επειδή, κατά γενική αρχή του δικονομικού δικαίου, η νομιμότητα διαδικαστικής πράξεως, όπως το παραδεκτό της προσφυγής, κρίνεται βάσει του δικονομικού κανόνα που ισχύει κατά τον χρόνο κατά τον οποίο η πράξη αυτή επιχειρείται, εκτός αν άλλως ορίζεται με ειδικές διατάξεις (βλ. ΣτΕ 2122/2013 για προσφυγή, πρβλ. ΣτΕ 3842, 340/2012, 3013/2010 για αγωγή).

6. Επειδή, στο άρθρο 76 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας (ν. 2717/1999, Α΄ 97/17.5.1999, εφεξής ΚΔΔ), ορίζονταν, αρχικώς, τα εξής: «1. Είναι απαράδεκτη η άσκηση δεύτερης αγωγής, με το αυτό αντικείμενο, από τον ίδιο ενάγοντα. 2. Αγωγή, από το δικόγραφο της οποίας παραιτήθηκε ο ενάγων, θεωρείται ότι δεν ασκήθηκε». Κατά τα ήδη δε κριθέντα (βλ. ΣτΕ Ολομ. 3840/2009, 27, 97, 2292/2011, 334, 340, 3351/2012, 2892/2014, 2365/2016, πρβλ. ΣτΕ 3013/2010), το κατά το ως άνω άρθρο απαράδεκτο της ασκήσεως δεύτερης αγωγής δεν αντίκειται στη διάταξη του άρθρου 20 παρ. 1 του Συντάγματος που κατοχυρώνει το δικαίωμα δικαστικής προστασίας.

7. Επειδή, με την παράγραφο 1 του άρθρου 8 του ν. 3659/2008 (Βελτίωση και επιτάχυνση των διαδικασιών της δίκης στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια και άλλες διατάξεις, Α΄ 77/7.5.2008) προστέθηκε νέα παράγραφος 2 (και η παλαιά αναριθμήθηκε ως 3) στο ανωτέρω άρθρο 76 του ΚΔΔ, με την οποία εισήχθη, ως πάγια ρύθμιση, εξαίρεση από τη γενική ως άνω απαγόρευση άσκησης δεύτερης αγωγής στην περίπτωση που «η πρώτη έχει απορριφθεί τελεσιδίκως για λόγους τυπικούς» και ορίσθηκε ότι στην περίπτωση αυτή «κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η άσκηση δεύτερης αγωγής […] εντός προθεσμίας εξήντα (60) ημερών από την κοινοποίηση της τελεσίδικης απόφασης» και ότι «τα αποτελέσματα της άσκησής της ανατρέχουν στο χρόνο άσκησης της πρώτης». Στην αιτιολογική έκθεση του ως άνω νόμου αναφέρεται: «Σε αντίθεση προς την προϊσχύσασα ρύθμιση του άρθρου 29 παρ. 2 του π.δ. 341/78 για τις αγωγές στη διοικητική δίκη, αλλά και προς την αντίστοιχη ρύθμιση του άρθρου 222 του ΚΠολΔ για τις αγωγές στην πολιτική δίκη, η ισχύουσα ρύθμιση του άρθρου 76 παρ. 1 του ΚΔΔ απαγορεύει την άσκηση δεύτερης αγωγής με το αυτό αντικείμενο από τον ίδιο ενάγοντα, ακόμη και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η πρώτη αγωγή απερρίφθη για λόγους τυπικούς και η αξίωση του ενάγοντος δεν έχει υποπέσει ακόμη σε παραγραφή. Η ρύθμιση αυτή παρίσταται, στην τελευταία αυτή περίπτωση, αδικαιολόγητη και αντίθετη με τη γενική δικονομική αρχή που συνάγεται από τις προμνημονευθείσες διατάξεις. Για το λόγο αυτόν, με την προτεινόμενη ρύθμιση αίρεται, στην εν λόγω περίπτωση, το απαράδεκτο, τάσσεται όμως, ταυτοχρόνως στον ενάγοντα και συγκεκριμένη επαρκής προθεσμία για την άσκηση της νέας αγωγής, προκειμένου να μην διαιωνίζεται η σχετική εκκρεμότητα». Εξάλλου, με την παράγραφο 2 του αυτού άρθρου 8 του ν. 3659/2008 θεσπίσθηκε και αντίστοιχη μεταβατική διάταξη, σύμφωνα με την οποία η νεότερη αυτή ρύθμιση καταλαμβάνει και τις εκκρεμείς υποθέσεις. Κατά τα ήδη δε γενόμενα δεκτά, η τελευταία αυτή διάταξη, ως μη καταλαμβάνουσα τα τελεσιδίκως κριθέντα (δηλαδή, υποθέσεις όπου η δεύτερη αγωγή είχε ήδη τελεσιδίκως απορριφθεί κατ’ εφαρμογή των προϊσχυσασών διατάξεων του ΚΔΔ, Σ.τ.Ε. 2365/2016, 344/2012, 27/2011 κ.ά.), δεν αντίκειται στις διατάξεις των άρθρων 4 παρ. 2, 2 παρ. 1 και 26 και 87 του Συντάγματος, διότι η αναδρομική αυτή ρύθμιση συνοδεύεται, κατά τα προεκτεθέντα, από αντίστοιχη πάγια ρύθμιση, η οποία έχει γενικό και αντικειμενικό χαρακτήρα (βλ. ΣτΕ 1369/2018 επτ.).

8. Επειδή, εξάλλου, στο άρθρο 70 του ΚΔΔ ορίζονταν, αρχικώς, τα εξής: «1. Είναι απαράδεκτη η άσκηση δεύτερης προσφυγής από τον ίδιο προσφεύγοντα κατά της αυτής πράξης ή παράλειψης. 2. Προσφυγή, από το δικόγραφο της οποίας παραιτήθηκε ο προσφεύγων, θεωρείται ότι δεν ασκήθηκε». Κατά τα ήδη δε κριθέντα (βλ. ΣτΕ 2800/2018), η δικονομική αυτή ρύθμιση, η οποία αποτελεί επανάληψη προγενέστερων διατάξεων της φορολογικής δικονομίας και της δικονομίας των λοιπών διοικητικών διαφορών ουσίας [βλ. και άρθρα 83 του Κ.Φ.Δ. (π. δ/γμα 331/1985, Α΄ 116) και 29 παρ. 1 του π. δ/τος 341/1978 (Α΄ 71)], αποτελεί ειδικότερη εκδήλωση της γενικής αρχής της άπαξ ασκήσεως των ένδικων βοηθημάτων στη διοικητική δίκη, η οποία, στην περίπτωση της προσφυγής, όπως, άλλωστε, και της αιτήσεως ακυρώσεως (πρβλ. ΣτΕ 4584/2015, 91/2015, 3651/2013, 4726/2012, 1585/2012, 2480/2011, 387/2011 κ.ά.), έχει ως δικαιολογητικό λόγο, πέραν της ίσης μεταχειρίσεως των διαδίκων, τη σταθερότητα των διοικητικών καταστάσεων, με την αποφυγή της παράτασης της εκκρεμότητας που προκαλείται από την αμφισβήτηση της νομιμότητας εκτελεστών διοικητικών πράξεων, εξοπλισμένων με το τεκμήριο της νομιμότητας.

9. Επειδή, εν συνεχεία, με το άρθρο 83 του ν. 4139/2013 (Α΄ 74/20.3.2013), προστέθηκαν στην ως άνω παράγραφο 1 του άρθρου 70 του ΚΔΔ νέα εδάφια, με το εξής περιεχόμενο: «Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η άσκηση δεύτερης προσφυγής, όταν η πρώτη έχει απορριφθεί τελεσιδίκως για λόγους τυπικούς. Η προσφυγή αυτή ασκείται εντός προθεσμίας εξήντα (60) ημερών από την κοινοποίηση της τελεσίδικης απόφασης και τα αποτελέσματα της άσκησής της ανατρέχουν στον χρόνο άσκησης της πρώτης». Σύμφωνα με το άρθρο 98 του ίδιου νόμου, το οποίο διορθώθηκε με νέα δημοσίευση στο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (Α΄ 92/19.4.2013), το άρθρο 83 καταλαμβάνει και τις εκκρεμείς υποθέσεις. Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση του ν. 4139/2013, «με τη ρύθμιση αυτή, κατ’ αναλογία με τις εν ισχύ διατάξεις του άρθρου 76 του ΚΔΔ, επιδιώκεται η δυνατότητα θεραπείας περιπτώσεων απόρριψης προσφυγής για τυπικούς λόγους, ώστε πέραν των άλλων, να αποτρέπεται η ιδιαίτερα δυσμενής συνέπεια που προκαλείται από την απόρριψη αυτή και να διασφαλίζεται πληρέστερα το δικαίωμα δικαστικής προστασίας των διαδίκων. Επιτυγχάνεται, εξάλλου, για την ταυτότητα του λόγου και για λόγους ασφαλείας δικαίου το ενιαίο της αντιμετώπισης ενδίκων βοηθημάτων που απορρίφθηκαν για τυπικό λόγο». Όπως δε αναφέρθηκε κατά τη συζήτηση του σχετικού σχεδίου νόμου στη Βουλή (Πρακτικά συνεδριάσεως ΡΛΘ΄ της 6ης Μαρτίου 2013, σελ. 8579), «[…] είναι προφανές ότι η ρύθμιση βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με την αρχή της δικονομικής ισότητας των διαδίκων, ακόμη και αν ο ένας εξ αυτών είναι το κράτος. Είναι αρχή που διαπνέει το εθνικό αλλά και το ευρωπαϊκό δίκαιο. Διότι μέχρι τώρα δινόταν η δυνατότητα μόνο στη διοίκηση να επανέλθει, εκδίδοντας νέα επαχθή διοικητική πράξη κατά του πολίτη, στην περίπτωση που η πρώτη διοικητική πράξη είχε ακυρωθεί από το δικαστήριο για τυπικούς λόγους. Με την παρούσα διάταξη για πρώτη φορά δίνεται το ίδιο δικαίωμα και στον διοικούμενο». Στην έκθεση, εξάλλου, αξιολογήσεως συνεπειών της ρυθμίσεως αναφέρεται για τη συγκεκριμένη διάταξη: «Αντιμετωπίζεται το φαινόμενο της μη επαρκούς δικαστικής προστασίας πολιτών για τυπικούς λόγους και προκειμένου να διασφαλίζεται πληρέστερα το δικαίωμα δικαστικής προστασίας των διαδίκων».

11. Επειδή, ακολούθως, η παράγραφος 1 του άρθρου 70 του ΚΔΔ, όπως είχε τροποποιηθεί, κατά τ’ ανωτέρω, με το άρθρο 83 του ν. 4139/2013, αντικαταστάθηκε, με το άρθρο 24 του ν. 4274/2014 (Α΄ 147/14.7.2014), το οποίο τυγχάνει, εν προκειμένω, εφαρμογής ως εκ του χρόνου ασκήσεως της προσφυγής του αναιρεσιβλήτου, ως εξής: «Είναι απαράδεκτη η άσκηση δεύτερης προσφυγής από τον ίδιο προσφεύγοντα κατά της αυτής πράξης ή παράλειψης. Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπεται η άσκηση δεύτερης προσφυγής όταν η πρώτη έχει απορριφθεί τελεσιδίκως για λόγους τυπικούς, εκτός από την περίπτωση της απόρριψης αυτής ως εκπρόθεσμης και τις περιπτώσεις εφαρμογής των διατάξεων των άρθρων 28 παρ. 3, 139Α και 277 παρ. 1 του παρόντος Κώδικα. Η προσφυγή αυτή ασκείται εντός προθεσμίας εξήντα (60) ημερών από την κοινοποίηση της τελεσίδικης απόφασης και τα αποτελέσματα της άσκησής της ανατρέχουν στο χρόνο άσκησης της πρώτης». Επί των διατάξεων αυτών, στην αιτιολογική έκθεση του ν. 4274/2014 αναφέρονται τα ακόλουθα: «Με το άρθρο 83 του ν. 4139/2013, κατ’ αναλογία προς τα ισχύοντα επί αγωγής του ΚΔΔ (άρθρο 76) και του ΚΠολΔ (άρθρο 222), θεσπίσθηκε το δικαίωμα άσκησης δεύτερης προσφυγής, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα θεραπείας περιπτώσεων απόρριψης της πρώτης προσφυγής για τυπικούς λόγους. Σκοπός του νομοθέτη ήταν, εκτός άλλων, να αποτρέπεται η ιδιαίτερα δυσμενής συνέπεια που προκαλείται από την απόρριψη αυτή και να διασφαλίζεται πληρέστερα το δικαίωμα δικαστικής προστασίας των διαδίκων. Με την προτεινόμενη ρύθμιση, για λόγους ασφάλειας δικαίου, που συναρτώνται με την οριστικότητα των διοικητικών καταστάσεων, αλλά και αποφυγής επανόδου διαδίκων, στους οποίους δόθηκε η ευκαιρία συμπλήρωσης τυπικών παραλείψεων, αποκλείεται η άσκηση δεύτερης προσφυγής, όταν η πρώτη έχει απορριφθεί ως εκπρόθεσμη, καθώς και όταν ο προσφεύγων έχει κληθεί από το δικαστήριο ή τον εισηγητή δικαστή, κατ’ εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 28 παρ. 3, 139Α και 277 παρ. 1, να καλύψει τις τυπικές παραλείψεις ή την έλλειψη παραβόλου που οδήγησαν στην απόρριψη του ασκηθέντος ενδίκου βοηθήματος ως απαράδεκτου». Εξάλλου, οι αναφερόμενες, κατά τα ανωτέρω, στην διάταξη του άρθρου 70 παρ. 1 ως εξαιρέσεις,διατάξεις των άρθρων 28 παρ. 3, 139Α και 277 παρ. 1 του ΚΔΔ, έχουν ως ακολούθως: Το άρθρο 28 παρ. 3 ορίζει: «Αν, κατά τη διάσκεψη, διαπιστωθεί ότι τα κατά νόμο στοιχεία της νομιμοποίησης έχουν μεν υποβληθεί όλα, είτε εξαρχής είτε ύστερα από τη χορήγηση της κατά την προηγούμενη παράγραφο προθεσμίας, πλην αυτά παρουσιάζουν ελλείψεις, ο πρόεδρος του δικαστηρίου ή του οικείου τμήματος, με πράξη του, καλεί τον εμφανιζόμενο ως δικαστικό πληρεξούσιο να τα συμπληρώσει, μέσα σε τασσόμενη από αυτόν ανατρεπτική προθεσμία». Το άρθρο 139Α παρ.1 (όπως προστέθηκε με το άρθρο 22 παρ. 5 του ν. 3226/2004 – Α΄ 24 και ως ίσχυε προ της αντικαταστάσεώς του από το άρθρο 25 παρ. 6 του ν. 4509/2017 – Α΄ 20) όριζε: «1. Αν υπάρχουν τυπικές παραλείψεις, ο πρόεδρος του πολυμελούς δικαστηρίου ή ο εισηγητής ή ο δικαστής του μονομελούς δικαστηρίου καλεί, και μετά τη συζήτηση, τον πληρεξούσιο δικηγόρο ή το διάδικο, εφόσον παρίσταται αυτοπροσώπως, να τις καλύψει, τάσσοντας εύλογη κατά την κρίση του προθεσμία. 2. Η πρόσκληση γίνεται τηλεφωνικώς από τον γραμματέα, ο οποίος βεβαιώνει με σημείωση στο εσωτερικό του φακέλου της δικογραφίας το χρόνο της ειδοποίησης, τα ζητούμενα στοιχεία και την προθεσμία. Αν η τηλεφωνική πρόσκληση είναι αδύνατη ή δυσχερής, αποστέλλεται έγγραφο, αντίγραφο του οποίου τηρείται στο φάκελο της δικογραφίας. Στο αντίγραφο αυτό σημειώνεται η ημερομηνία αποστολής του εγγράφου».Το δε άρθρο 277 παρ. 1 (ως ίσχυε μετά την αντικατάστασή του από το άρθρο 22 παρ. 7 του ν. 3226/2004) όριζε: «Για το παραδεκτό των ένδικων βοηθημάτων και μέσων πρέπει, ως την πρώτη συζήτηση της υπόθεσης, να προσκομισθεί το προβλεπόμενο από τις κείμενες διατάξεις αποδεικτικό καταβολής παραβόλου. Αν δεν προσκομισθεί το αποδεικτικό αυτό ως την πρώτη συζήτηση της υπόθεσης, εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα στο άρθρο 139Α».

12. Επειδή, με την ως άνω ΣτΕ 2800/2018 κρίθηκε αβάσιμο επιχείρημα περί του ότι οι νεότερες αυτές διατάξεις του ν. 4274/2014 (και όχι οι εκεί εφαρμοστέες του ν. 4139/2013) όρισαν το πρώτον πως η απόρριψη λόγω εκπροθέσμου εξαιρείται από τις περιπτώσεις «τυπικών λόγων» που δικαιολογούν επανάσκηση της προσφυγής, με τη σκέψη ότι με τις νεότερες αυτές διατάξεις «δεν εισήχθη εξαίρεση από τον κανόνα του επιτρεπτού της ασκήσεως δεύτερης προσφυγής, ο οποίος, από της θεσπίσεώς του, δεν παρείχε, κατά τα ήδη εκτεθέντα, τη δυνατότητα καλύψεως του εκπροθέσμου απορριφθείσης εξ αυτού του λόγου προσφυγής, αλλ’ αντιθέτως αποδόθηκε η έννοια της αρχικής δικονομικής ρυθμίσεως του άρθρου 83 του ν. 4139/2013, με την παράθεση στο κείμενο του νόμου, για λόγους σαφήνειας και προς άρση οποιασδήποτε ερμηνευτικής αμφισβήτησης, περιπτώσεων που ούτως ή άλλως δεν ενέπιπταν εξ αρχής στο πεδίο εφαρμογής της».

13. Επειδή, τέλος, η ως άνω διάταξη τροποποιήθηκε εκ νέου, με το άρθρο 25 παρ. 1 του ν. 4509/2017, μη εφαρμοστέο εν προκειμένω (Α΄ 201/22.12.2017), και η παράγραφος 1 του άρθρου 70 έλαβε εφεξής το ακόλουθο περιεχόμενο: «1. Είναι απαράδεκτη η άσκηση δεύτερης προσφυγής από τον ίδιο προσφεύγοντα κατά της αυτής πράξης ή παράλειψης. Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπεται η άσκηση δεύτερης προσφυγής, όταν η πρώτη έχει απορριφθεί τελεσιδίκως για οποιονδήποτε τυπικό λόγο και σε κάθε περίπτωση, εκτός από αυτή της απόρριψής της ως εκπρόθεσμης, καθώς και όταν ο προσφεύγων κλήθηκε κατ’ εφαρμογή των άρθρων 28 παράγραφος 3, 139 A και 277 παράγραφος 1 του παρόντος Κώδικα. Η προσφυγή αυτή ασκείται εντός προθεσμίας εξήντα (60) ημερών από την κοινοποίηση της τελεσίδικης απόφασης και τα αποτελέσματα της άσκησής της ανατρέχουν στο χρόνο άσκησης της πρώτης». Στην αιτιολογική έκθεση του νόμου αναφέρεται ότι «Η προτεινόμενη ρύθμιση διασαφηνίζει πλήρως την εφαρμογή του άρθρου 70 όπως αυτό τροποποιήθηκε με τη διάταξη του άρθρου 24 του ν. 4274/2014, καθώς καθίσταται εφαρμοστέα σε όλες γενικά τις κατηγορίες υποθέσεων, συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών διαφορών, ώστε να αρθούν οι αμφιβολίες που ανέκυψαν στη νομολογία ειδικά ως προς τη συμπλήρωση του παραβόλου στις φορολογικές διαφορές». Στα δε πρακτικά της Διαρκούς Επιτροπής της Βουλής, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι η ρύθμιση αυτή «[…] πράγματι επιταχύνει τη διαδικασία της δικαιοσύνης και όχι μόνο αυτό, σώζει και το δικηγορικό κόσμο από πολλές περιπτώσεις απόρριψης των δικογράφων τους, των αγωγών τους, των προσφυγών τους, για λόγους που θα μπορούσαν να είχαν θεραπευθεί, κατά τη διάρκεια, με μία απλή κλήτευση, κλήση του συνηγόρου από τα δικαστικά όργανα, από τους δικαστές.[…]».

16. Επειδή, περαιτέρω, από τις ίδιες ως άνω σκέψεις προκύπτει ότι ο νομοθέτης, ορμώμενος από την τροποποίηση του άρθρου 76 παρ. 1 του ΚΔΔ, με την οποία θεσπίσθηκε, κατά τα ανωτέρω, η δυνατότητα ασκήσεως δεύτερης αγωγής, προέβη σε αντίστοιχη τροποποίηση των διατάξεων του άρθρου 70 παρ. 1 και θέσπισε το δικαίωμα ασκήσεως δεύτερης προσφυγής, σε περίπτωση που η πρώτη απορριφθεί για τυπικούς λόγους, με την αιτιολογία (ως αυτή εναργώς προκύπτει από τις σχετικές αιτιολογικές εκθέσεις και τα πρακτικά συζητήσεως στη Βουλή), ότι κατά τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται το ενιαίο της αντιμετώπισης ενδίκων βοηθημάτων που απορρίφθηκαν για τυπικό λόγο και εξομοιώνοντας την δυνατότητα που έχει η Διοίκηση να επανέλθει, σε περίπτωση ακυρώσεως διοικητικής πράξεως για τυπικό λόγο, και να εκδώσει νέα πράξη απαλλαγμένη από την διαγνωσθείσα τυπική πλημμέλεια με την περίπτωση που το ένδικο μέσο της προσφυγής απορρίπτεται για τυπικό λόγο. Υπολαμβάνοντας, δηλαδή ότι ταυτίζονται οι τυπικοί λόγοι ακυρώσεως μίας διοικητικής πράξεως με τους τυπικούς λόγους απορρίψεως μίας προσφυγής κατά διοικητικής πράξεως και θεωρώντας ότι με τη θεσπιζόμενη εξομοίωση επέρχεται αποκατάσταση της «δικονομικής ισότητας των διαδίκων». Οι αντιλήψεις όμως αυτές υπό τις οποίες θεσπίσθηκε η ρύθμιση είναι νομικά εσφαλμένες. Κατ’ αρχάς, λόγω της ουσιώδους διαφοράς μεταξύ προσφυγής και αγωγής. Αλλά και γιατί άλλο είναι η ακύρωση διοικητικής πράξεως για τυπικό λόγο και η επανάληψή της διορθωμένης σύμφωνα με την αρχή της νομιμότητας και κατά συμμόρφωση προς την ακυρωτική απόφαση, και άλλο η απόρριψη προσφυγής για τυπικό δικονομικό λόγο. Ειδικότερα, το ένδικο βοήθημα της προσφυγής, σε αντίθεση με την αγωγή, αφενός μεν ασκείται παραδεκτώς, μεταξύ άλλων, μόνον εντός συγκεκριμένης και δη αποσβεστικής προθεσμίας, αφετέρου δεν προσομοιάζει με τα προβλεπόμενα στον ΚΠολΔ, ένδικα βοηθήματα, απαντώμενο μόνον στο πλαίσιο της διοικητικής δικονομίας και σύμφυτο με τις βασικές αρχές που την διέπουν, μεταξύ των οποίων η αρχή της άπαξ ασκήσεως των ένδικων βοηθημάτων (βλ. ΣτΕ 2800/2018, 2365/2016, 2088/2014, 3351/2012, 2292/2011, πρβλ. ΣτΕ 1085/2013, 2210/2012, 1965/2007, 1260/2006, 379/2004). Αρχή η οποία, στην περίπτωση της προσφυγής, όπως, άλλωστε, και της αιτήσεως ακυρώσεως (πρβλ. ΣτΕ 4584/2015, 91/2015, 3651/2013, 4726/2012, 1585/2012, 2480/2011, 387/2011 κ.ά.), διασφαλίζει, πέραν της ίσης μεταχειρίσεως των διαδίκων, τη σταθερότητα των διοικητικών καταστάσεων, με την αποτροπή του κινδύνου παράτασης της εκκρεμότητας που προκαλείται από την αμφισβήτηση της νομιμότητας άμεσα εκτελεστών πράξεων της διοικήσεως, εξοπλισμένων με το τεκμήριο της νομιμότητας, οι οποίες, άλλωστε, ενδέχεται να αποτελέσουν το θεμέλιο για την έκδοση και άλλων διοικητικών πράξεων (πρβλ. ΣτΕ 2088/2014). Μέχρι την αντικατάσταση του άρθρου 70 παρ. 1 του ΚΔΔ από τις διατάξεις του άρθρου 83 του ν. 4139/2013, η απαγόρευση ασκήσεως δεύτερης προσφυγής αποτελούσε ειδικότερη εκδήλωση της γενικής αυτής αρχής. Συνεπώς, η καθιέρωση δικαιώματος ασκήσεως δεύτερης προσφυγής με τις προμνημονευθείσες αιτιολογίες και στην προεκτεθείσα έκταση (για κάθε κατ’ αρχήν «τυπικό λόγο») έχει ως αποτέλεσμα να διαρρηγνύεται σε μεγάλο βαθμό και χωρίς να προκύπτει λόγος δημοσίου συμφέροντος η ως άνω βασική για το διοικητικό δίκαιο και τη διοικητική δικονομία αρχή· αλλά και να κλονίζεται το σύστημα κανόνων το οποίο η έννομη τάξη έχει εισαγάγει για το παραδεκτό της προσφυγής, σύστημα το οποίο υπηρετεί – και γι αυτό, άλλωστε, κρίνεται παγίως συνταγματικό- την εύρυθμη λειτουργία της διοικητικής δικαιοσύνης· και το οποίο εξακολουθεί να ισχύει, χωρίς να κρίνεται αναγκαία η τροποποίησή του. Η δε περαιτέρω αιτιολόγηση της θεσπίσεως της ως άνω ρυθμίσεως, σύμφωνα με την οποία «αποτρέπεται η ιδιαίτερα δυσμενής συνέπεια που προκαλείται από την απόρριψη [της προσφυγής για τυπικούς λόγους] και […] διασφαλίζεται πληρέστερα το δικαίωμα δικαστικής προστασίας των διαδίκων», παραγνωρίζει, ως ήδη εξετέθη ανωτέρω, ότι η «δυσμενής συνέπεια» για την οποία γίνεται λόγος δεν οφείλεται παρά στην παραβίαση από τον ηττώμενο διάδικο των ισχυόντων κατά τ’ ανωτέρω και υπηρετούντων τη λειτουργία της Δικαιοσύνης δικονομικών κανόνων. Εξ άλλου, όταν ο νομοθέτης θεσπίζει ο ίδιος, κατ’ εκτίμηση των αναγκών έγκαιρης προόδου της δίκης και παροχής αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, διαδικαστικές προϋποθέσεις και δικονομικά απαράδεκτα (βλ. ΣτΕ 2124/2007), δύναται μεν, σε περίπτωση που υφίστανται συγκεκριμένοι λόγοι δημοσίου συμφέροντος ή αναφαίνονται έκτακτες και απρόβλεπτες συνθήκες, να εισαγάγει εξαιρετικές ρυθμίσεις. Δεν δύναται, όμως, χωρίς τη συνδρομή δικαιολογητικού λόγου, να επιτρέπει την κατ’ εξαίρεσιν θεραπεία πάσης διαδικαστικής πλημμέλειας ή δικονομικού απαραδέκτου, διότι τότε αφενός μεν παρέχει στους εκάστοτε διαδίκους την εντύπωση ότι μπορούν χωρίς συνέπειες να παραλύουν, με παραλείψεις τους, την εκπλήρωση του ταχθέντος με τις δικονομικές ρυθμίσεις νομοθετικού σκοπού, αφετέρου δε καταλήγει σε αδικαιολόγητη επιβάρυνση της λειτουργίας των διοικητικών δικαστηρίων με περαιωθείσες υποθέσεις, σε μη ορθολογική χρήση των πόρων που απαιτούνται για την εύρυθμη λειτουργία της δικαιοσύνης καθώς και σε αδικαιολόγητα ευνοϊκή μεταχείριση των διαδίκων οι οποίοι, καίτοι ηδύναντο, δεν άσκησαν το δικαίωμά τους για παροχή δικαστικής προστασίας με τον ενδεικνυόμενο δικονομικά τρόπο, έναντι των λοιπών διαδίκων, οι οποίοι τήρησαν άπασες τις προβλεπόμενες από τον ΚΔΔ, προϋποθέσεις, προκειμένου η προσφυγή τους να μην απορριφθεί για τυπικούς λόγους (πρβλ. ΣτΕ 3351/2012). Υπό τα δεδομένα όμως αυτά, η ανωτέρω περί δεύτερης προσφυγής ρύθμιση, αντίκειται στη συνταγματική αρχή της ασφάλειας του δικαίου, η οποία απορρέει από την αρχή του κράτους δικαίου και ιδίως από τις διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1 και 25 παρ. 1 εδ. α΄ του Συντάγματος (βλ. και ΣτΕ 1596/2019), καθώς και στην κατά το Σύνταγμα (άρθρα 4 παράγραφος 1 και 20 παράγραφος 1) υποχρέωση του νομοθέτη να διασφαλίζει αφενός μεν την ουσιαστική ισότητα στη διαδικαστική και δικονομική μεταχείριση των διαδίκων, αφετέρου δε την αποτελεσματική παροχή δικαστικής προστασίας και την ορθολογική προς τούτο οργάνωση της Δικαιοσύνης (και ειδικότερα της Διοικητικής Δικαιοσύνης κατά τα άρθρα 94 και 95 Συντ.).

Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 31 Οκτωβρίου 2019, στις 14 Οκτωβρίου 2020 και στις 22 Απριλίου 2021 και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 22ας Δεκεμβρίου 2021