Παρέκκλιση από τον συνταγματικό κανόνα της στελέχωσης των δημοσίων θέσεων με τακτικούς (ήτοι μονίμους) υπαλλήλους (ΣτΕ Ολ 511/2024)
Με την απόφαση ΣτΕ Ολ 511/2024 [A511-2024], που εκδόθηκε επί αιτήσεως ακυρώσεως την οποία άσκησε η ΑΔΕΔΥ κατά σειράς αποφάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) του Ηλεκτρονικού Εθνικού Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-Ε.Φ.Κ.Α.), έγινε δεκτό ότι, σύμφωνα με το άρθρο 103 του Συντάγματος, οι οργανικές (νομοθετημένες) θέσεις του προσωπικού των δημοσίων εν γένει υπηρεσιών και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, οι οποίες εξ ορισμού εξυπηρετούν πάγιες και διαρκείς ανάγκες της υπηρεσίας, πρέπει, κατ’ αρχήν, να πληρούνται με τακτικούς (μόνιμους) υπαλλήλους, ήτοι με πρόσωπα συνδεόμενα με το Κράτος ή άλλους φορείς δημόσιας εξουσίας με ειδική νομική σχέση και υπαγόμενα σε ειδικό νομικό καθεστώς δημοσίου δικαίου (βλ. Σ.τ.Ε. 943/2020 Ολομ., σκ. 5). Δεν αποκλείεται, όμως, και η πλήρωσή τους, εξαιρετικώς, με υπαλλήλους επί θητεία (ήτοι μη μονίμους υπαλλήλους), οι οποίοι κατά τη διάρκεια της θητείας απολαύουν όλων των εγγυήσεων της μονιμότητας. Η παρέκκλιση, πάντως, αυτή από τον κανόνα της στελεχώσεως των οργανικών θέσεων με τακτικούς (μόνιμους) υπαλλήλους είναι ανεκτή συνταγματικώς μόνον εάν δικαιολογείται από την ιδιάζουσα φύση, την ειδική αποστολή και το περιεχόμενο των αρμοδιοτήτων ορισμένης υπηρεσίας ή θέσεως, κατά την επί τούτου εκτίμηση του νομοθέτη (κοινού ή κανονιστικού), το κύρος δε των σχετικών διατάξεων ελέγχεται συνταγματικώς υπό την ανωτέρω έννοια (Σ.τ.Ε. 956/2011 Ολομ., 1849/2008 Ολομ., 1803/1983 Ολομ., 1770/1983 Ολομ., 4356/1976 Ολομ.· πρβ. 1800/1983 Ολομ., 1780/1983 Ολομ., 1722/1983 Ολομ., 1715/1983 Ολομ., 3044/1980 Ολομ.).
Ειδικότερα, τα δικαιολογούντα την κατάληψη της θέσεως από ιδιώτη, ιδιάζοντα χαρακτηριστικά αυτής πρέπει να τεκμηριώνονται πλήρως, δοθέντος ότι η εν λόγω δυνατότητα αποτελεί εξαίρεση από τον συνταγματικό κανόνα της στελεχώσεως των δημοσίων θέσεων με τακτικούς (ήτοι μονίμους) υπαλλήλους. Στην προκειμένη περίπτωση, η κρίση περί συνταγματικότητας του αμφισβητούμενου συστήματος επιλογής Προϊσταμένων Γενικής Διευθύνσεως πρέπει να χωρήσει αφού ληφθούν συνδυαστικά υπ’ όψιν το άρθρο 3 του ν. 4892/2022 και η 682/8-12-2022 απόφαση του Δ.Σ. του ΕΦΚΑ. Ακριβέστερα, ο κοινός νομοθέτης δεν εκωλύετο να προβλέψει, κατ’ αρχήν, ότι οι θέσεις των Προϊσταμένων Γενικών Διευθύνσεων του e-ΕΦΚΑ μπορεί να καλύπτονται και από ιδιώτες και περαιτέρω να εξουσιοδοτήσει το Δ.Σ. του ασφαλιστικού αυτού οργανισμού να προσδιορίσει, κινούμενο στο πλαίσιο των συνταγματικών διατάξεων, τις θέσεις εκείνες που μπορεί να καλύπτονται τόσο από δημοσίους υπαλλήλους όσο και από ιδιώτες, καθώς και εκείνες που μπορεί να καλύπτονται μόνο από δημοσίους υπαλλήλους. Περαιτέρω, το Δ.Σ., προκειμένου να κινηθεί εντός των ορίων της παρασχεθείσας εξουσιοδοτήσεως, όφειλε να τεκμηριώσει πλήρως και αναλυτικά τους λόγους για τους οποίους ορισμένες θέσεις Προϊσταμένων Γενικών Διευθύνσεων μπορεί να καλυφθούν και από ιδιώτες, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις αρμοδιότητές τους, την ιδιαιτερότητά τους, το αντικείμενο και τα ιδιαίτερα προσόντα που απαιτούνται ώστε όσοι επιλεγούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των συγκεκριμένων θέσεων, μη αρκούσης, κατά το Σύνταγμα, της γενικόλογης αναφοράς στις συζητήσεις που έγιναν κατά τις συνεδριάσεις του Δ.Σ. στην ανάγκη στελεχών υψηλού επιπέδου, ανανεώσεως του στελεχιακού δυναμικού του e-Ε.Φ.Κ.Α. και του συναγωνισμού με τον ιδιωτικό τομέα ώστε να βελτιωθεί η λειτουργία αυτού. Η πλήρης δε τεκμηρίωση καθίσταται έτι περαιτέρω αναγκαία δοθέντος ότι οι υπό κατάληψη θέσεις κείνται εντός της συνήθους διοικητικής ιεραρχίας (Προϊστάμενοι Γενικών Διευθύνσεων). Εξ άλλου, για την αναγκαία κατά το Σύνταγμα και τον ως άνω εξουσιοδοτικό νόμο τεκμηρίωση δεν αρκεί η αναφορά στην ευρεία ευχέρεια που έχει ο νομοθέτης κατά την οργάνωση των δημοσίων υπηρεσιών ή η απλή παράθεση των στρατηγικών σκοπών των ως άνω Γενικών Διευθύνσεων. Για τον λόγο αυτό, που βασίμως προβλήθηκε, αλλά και ελέγχεται αυτεπαγγέλτως ως αναγόμενος στο κύρος του εφαρμοστέου κανόνα δικαίου, η αίτηση ακύρωσης έγινε δεκτή και ακυρώθηκαν: α) η προσβαλλόμενη 682/8-12-2022 απόφαση του Δ.Σ. κατά το μέρος που προβλέπει τη συμμετοχή ιδιωτών στη διαδικασία επιλογής Προϊσταμένων Γενικών Διευθύνσεων του e-Ε.Φ.Κ.Α., β) ο σχετικός με τη συμμετοχή ιδιωτών όρος της σχετικής με την Π.Υ.Σ.Υ. Κρήτης προκηρύξεως, γ) ο σχετικός όρος των προκηρύξεων για τις θέσεις Προϊσταμένων στις οποίες επελέγησαν ιδιώτες υποψήφιοι, καθώς και οι επακολουθήσασες σε σχέση με την προκήρυξη των θέσεων αυτών πράξεις, ήτοι τα πρακτικά της Τριμελούς Επιτροπής, οι αποφάσεις επιλογής του Δ.Σ. και η κοινή υπουργική απόφαση με την οποία επιτρέπεται στον διοικητή του e-Ε.Φ.Κ.Α. να εκδώσει τις αντίστοιχες πράξεις διορισμού και δ) ο αντίστοιχος όρος των λοιπών προκηρύξεων.
Κρίθηκε επίσης, ότι η πρόβλεψη, ως ανωτάτου ηλικιακού ορίου για τη συμμετοχή στη διαδικασία επιλογής σε θέση Προϊσταμένου Γενικής Διεύθυνσης, του 64ου έτους της ηλικίας κείται εκτός της παρασχεθείσας εξουσιοδοτήσεως, δεδομένου ότι η τελευταία ρητώς ορίζει ότι εν προκειμένω εφαρμόζεται η παρ. 4 του άρθρου 84 του Υπαλληλικού Κώδικα με την οποία προβλέπεται ότι δεν μπορεί να μετάσχει στη διαδικασία επιλογής Προϊσταμένου ο αποχωρών εντός έτους από τη λήξη της προθεσμίας υποβολής υποψηφιοτήτων και όχι ο αποχωρών σε διάστημα ήσσον της τριετίας, όπως κατ’ ουσίαν προβλέπεται στην πρώτη προσβαλλόμενη και επαναλαμβάνεται στις προσβαλλόμενες προκηρύξεις. Πράγματι, η εξουσιοδοτική διάταξη βάσει της οποίας εκδόθηκε η απόφαση του Δ.Σ. παραπέμπει ρητώς στη διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 84 του Υπαλληλικού Κώδικα, σύμφωνα με την οποία δεν επιτρέπεται να είναι υποψήφιοι για επιλογή σε θέση ευθύνης όσοι αποχωρούν από την υπηρεσία εντός έτους από την λήξη της προθεσμίας υποβολής υποψηφιοτήτων. Η διάταξη αυτή ρυθμίζει με σαφήνεια το θέμα του ανωτάτου ορίου ηλικίας των υποψηφίων χωρίς να καταλείπεται περιθώριο θεσπίσεως πρόσθετου σχετικού τυπικού προσόντος ή ασυμβιβάστου
Οι λοιποί λόγοι ακυρώσεως οι οποίοι στρέφονταν κατά της διαδικασίας επιλογής που προβλέπεται από την προαναφερθείσα διάταξη του ν. 4892/2022, όπως η πλημμελής συγκρότηση της Τριμελούς Επιτροπής αξιολόγησης, η μη διενέργεια της διαδικασίας υπό τον έλεγχο του ΑΣΕΠ, η ασάφεια και αντιφατικότητα των προκηρύξεων και οι πλημμέλειες της δομημένης συνέντευξης απορρίφθηκαν. Ως προς τη συνέντευξη κρίθηκε ότι η δομημένη συνέντευξη οργανώνεται από την πρώτη προσβαλλόμενη απόφαση του Δ.Σ. με τρόπο με τον οποίο, κατ’ αρχήν, εξασφαλίζονται αφ’ ενός οι προϋποθέσεις αμερόληπτης και αξιοκρατικής κρίσεως και αφ’ ετέρου η δυνατότητα ελέγχου από τον ακυρωτικό δικαστή της αξιολογήσεως των υποψηφίων από την αρμόδια Τριμελή Επιτροπή, εφ’ όσον με την προσβαλλόμενη απόφαση του Δ.Σ. καθορίζονται επαρκώς οι αξιολογούμενες δεξιότητες και τα προσόντα των υποψηφίων και προσδιορίζεται η θεματική και η διαδικασία της συνεντεύξεως. Συνεπώς, τα περί του αντιθέτου προβαλλόμενα είναι απορριπτέα ως αβάσιμα. Αμφισβήτηση της ουσιαστικής κρίσεως της Διοικήσεως για τη μη θέσπιση αυξημένου συντελεστή βαρύτητας σε κάποιο από τα κριτήρια επιλογής εκφεύγει του ακυρωτικού ελέγχου.
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω κρίσεων, ακυρώθηκε εν μέρει η προσβαλλόμενη απόφαση του Δ.Σ., οι αντίστοιχες ρυθμίσεις των προκηρύξεων των θέσεων Προϊσταμένων Γενικών Διευθύνσεων, καθώς και οι αποφάσεις με τις οποίες επελέγησαν 4 ιδιώτες σε θέσεις Προϊσταμένων. Δεν εθίγησαν όμως οι αποφάσεις επιλογής και τοποθέτησης υπαλλήλων δημόσιων φορέων, επειδή η ΑΔΕΔΥ στερείται εννόμου συμφέροντος για την προσβολή τους.
Η απόφαση ερμηνεύει την προϋπόθεση του παραδεκτού του εννόμου συμφέροντος για την άσκηση αιτήσεως ακυρώσεως κατά διοικητικής πράξεως, κανονιστικής ή ατομικής, ιδίως όσον αφορά νομικά πρόσωπα και επαγγελματικά σωματεία (σκέψη 14) καθώς και τις έννοιες της ειδικής και ορισμένης νομοθετικής εξουσιοδότησης και των ειδικότερων, λεπτομερειακών και τεχνικών θεμάτων (σκέψη 26).