Νομολογιακές εξελίξεις στην ανάκληση πράξης όμοιας προς ακυρωθείσα (ΣτΕ 4763/2014 7μ). Αναρμοδίως εκδοθείσα έγκριση πολεοδομικής μελέτης
1. Η πρόσφατη απόφαση του Ε΄ Τμήματος ΣτΕ 4763/2014 [ΣτΕ 4763_2014] παρέχει διευκρινίσεις όσον αφορά τον νομολογιακώς διατυπωθέντα κανόνα περί υποχρέωσης της Διοίκησης να ανακαλεί πράξεις όμοιες προς δικαστικώς ακυρωθείσα κατόπιν σχετικού αιτήματος του έχοντος έννομο συμφέρον. Η απόφαση αφορά την άρνηση της Διοίκησης να ανακαλέσει έγκριση πολεοδομικής μελέτης, η οποία εκδόθηκε αναρμοδίως, δηλαδή από τον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ, κατά παράβαση των κριθέντων με τις αποφάσεις ΣτΕ Ολ 3661-3663/2005.
2. Ως γνωστόν, με την απόφαση ΣτΕ 370/1997, το Ε΄ Τμήμα δέχθηκε κάμψη της αρχής κατά την οποία η Διοίκηση διαθέτει διακριτική ευχέρεια όσον αφορά την ανάκληση παρανόμων πράξεών της για τις ομοίου περιεχομένου προς δικαστικώς ακυρωθείσα ατομικές διοικητικές πράξεις, οι οποίες έχουν εκδοθεί με βάση την ίδια διάταξη τυπικού νόμου ή κανονιστικής πράξης, εφόσον συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:
α) με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας ή με αμετάκλητη απόφαση τακτικού διοικητικού δικαστηρίου ακυρώνεται ατομική διοικητική πράξη,
β) για τον λόγο ότι στηρίχθηκε σε διάταξη νόμου αντίθετη προς το Σύνταγμα ή σε κανονιστική πράξη της Διοίκησης που δεν έχει νόμιμο εξουσιοδοτικό έρεισμα,
γ) για την ανάκληση των ομοίου περιεχομένου ατομικών διοικητικών πράξεων με την ακυρωθείσα οι οποίες έχουν εκδοθεί με βάση την ίδια ανίσχυρη διάταξη τυπικού νόμου ή κανονιστικής πράξης θα υποβληθεί στη Διοίκηση αίτηση σε εύλογο χρόνο μετά τη δημοσίευση της ακυρωτικής απόφασης του δικαστηρίου από φυσικό ή νομικό πρόσωπο που έχει έννομο συμφέρον,
δ) με την ανάκληση της συγκεκριμένης διοικητικής πράξης δεν θίγονται δικαιώματα που αποκτήθηκαν καλοπίστως από την εφαρμογή της ή, καίτοι θίγονται τέτοια δικαιώματα, συντρέχουν λόγοι υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος, για τους οποίους επιβάλλεται η ανάκληση.
Εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις αυτές η Διοίκηση έχει υποχρέωση να ανακαλέσει την παράνομη πράξη της, η σχετική δε παράλειψή της, τεκμαιρόμενη με την πάροδο άπρακτου τριμήνου από την υποβολή της αίτησης του ενδιαφερομένου, συνιστά παράλειψη οφειλόμενης ενεργείας προσβλητή με αίτηση ακύρωσης, σύμφωνα με το άρθρο 45 παρ. 4 του π.δ/τος 18/1989 “κωδικοποίηση διατάξεων νόμων για το Συμβούλιο της Επικρατείας”. Πράγματι, η διατήρηση παράνομων διοικητικών πράξεων δεν δικαιολογείται από την ανάγκη ασφαλείας του δικαίου και σταθερότητας των διοικητικών καταστάσεων, η οποία υπαγορεύει την γενική αρχή του δικαίου περί μη υποχρέωσης ανάκλησης των παράνομων διοικητικών πράξεων, ενώ αντιθέτως έρχεται σε οξεία αντίθεση προς τις αρχές του Κράτους δικαίου, της νομιμότητας της δράσης της Διοίκησης και της χρηστής διοίκησης, ενόψει των οποίων ανακύπτει υποχρέωση των διοικητικών οργάνων και για την εκ των υστέρων άρση παράνομων νομικών ή πραγματικών καταστάσεων.
3. Ο ανωτέρω κανόνας συμπληρώνεται στις αποφάσεις της Ολομέλειας ΣτΕ Ολ 2176 και 2177/2004, ως εξής: «Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες με αμετάκλητη δικαστική απόφαση ακυρώνεται ατομική διοικητική πράξη για τον λόγο ότι στηρίχθηκε σε διάταξη αντίθετη προς υπέρτερης τυπικής ισχύος κανόνα δικαίου ή σε κανονιστική πράξη της Διοικήσεως που δεν έχει νόμιμο εξουσιοδοτικό έρεισμα, η αρχή αυτή κάμπτεται για τις λοιπές ομοίου περιεχομένου ατομικές διοικητικές πράξεις οι οποίες έχουν εκδοθεί με βάση την ίδια διάταξη, εφ` όσον για την ανάκλησή τους υποβληθεί στη Διοίκηση αίτηση σε εύλογο χρόνο μετά τη δημοσίευση της ακυρωτικής απόφασης του δικαστηρίου, από πρόσωπο που έχει έννομο συμφέρον. Στην περίπτωση αυτή η Διοίκηση είναι υποχρεωμένη να επανεξετάσει τη νομιμότητα της πράξης και να προχωρήσει στην ανάκλησή της, εντός του πλαισίου της απονεμομένης από τον νομοθέτη διακριτικής ευχέρειας ή δεσμίας αρμοδιότητος για την έκδοσή της, κατ’ εκτίμηση των λόγων υπερτέρου δημοσίου συμφέροντος που τυχόν επιβάλλουν ή αποκλείουν την ανάκλησή της, της ανάγκης προστασίας δικαιωμάτων τρίτων που εκτήθησαν καλοπίστως από την εφαρμογή της και του χρόνου που διέρρευσε από την έκδοσή της. Εφόσον η Διοίκηση, κατ’ εκτίμηση των ανωτέρω προϋποθέσεων, προβεί στην ανάκληση της πράξης που εκδόθηκε κατ’ εφαρμογήν ανίσχυρης διάταξης, η ενέργεια αυτή δεν αντιστρατεύεται την ανάγκη ασφαλείας του δικαίου και σταθερότητας των διοικητικών καταστάσεων, αλλ’ αντιθέτως είναι σύμφωνη προς τις αρχές του κράτους δικαίου, της νομιμότητας της δράσης της Διοικήσεως και της χρηστής διοίκησης, οι οποίες δεν ανέχονται τη διατήρηση σε ισχύ νομικών ή πραγματικών καταστάσεων που δημιουργήθηκαν κατά κατάφωρη παραβίαση του δικαίου. Τυχόν δε παράλειψη της Διοίκησης να ανακαλέσει, υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις, την παράνομη πράξη της, τεκμαιρομένη με την άπρακτη πάροδο τριμήνου από την υποβολή της αίτησης του ενδιαφερομένου, συνιστά παράλειψη οφειλομένης νόμιμης ενέργειας, προσβλητή με αίτηση ακύρωσης κατά το άρθρο 45 παρ. 4 του π.δ/τος 18/1989». [Σημειώνεται ότι με την ΣτΕ Ολ 1175/2008 κρίθηκε περαιτέρω, ότι η ρητή απόρριψη από τη Διοίκηση αιτήματος ανάκλησης διοικητικής πράξης ως παράνομης συνιστά, υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις, εκτελεστή διοικητική πράξη. Τα ως άνω ισχύουν και στην περίπτωση, κατά την οποία με αμετάκλητη δικαστική απόφαση ακυρώνεται κανονιστική διοικητική πράξη λόγω αντίθεσής της προς το Σύνταγμα. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει υποχρέωση της Διοίκησης, ερειδόμενη και στην υποχρέωσή της να συμμορφωθεί προς την ακυρωτική απόφαση, η οποία, στην περίπτωση αυτή, ισχύει έναντι πάντων, να ανακαλέσει, υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις, τις ατομικές διοικητικές πράξεις που έχουν εκδοθεί κατ’ εφαρμογήν της ως άνω αντισυνταγματικής κανονιστικής διοικητικής πράξης, εφόσον υποβληθεί αίτηση σε εύλογο χρόνο μετά τη δημοσίευση της ακυρωτικής απόφασης του δικαστηρίου. Πάγια έκτοτε νομολογία για τις διαφορές της κατηγορίας αυτής: ΣτΕ 1633/2014, 3414/2009, 2738/2009, 2564/2008].
4. Οι αποφάσεις της Ολομέλειας ΣτΕ 2176-2177/2004 δεν έκαναν υπαγωγή των συγκεκριμένων υποθέσεων στον κανόνα αυτό. Αντίθετα, με την απόφαση ΣτΕ 370/1997 του Ε΄ Τμήματος ακυρώθηκε η παράλειψη της Διοίκησης να ανακαλέσει την παράνομη πράξη και όχι απλώς να εξετάσει τη σχετική αίτηση, διότι αυτή υποβλήθηκε με έννομο συμφέρον και σε εύλογο χρόνο από τη δημοσίευση της προηγούμενης ακυρωτικής απόφασης του Δικαστηρίου και διότι το ίδιο το Δικαστήριο έκρινε πρωτοτύπως ότι λόγοι δημόσιου συμφέροντος αφενός επέβαλλαν την ανάκληση και αφετέρου, λόγω του αντικειμένου της πράξης, δικαιώματα καλόπιστων τρίτων δεν θα ήταν δυνατόν να επιτρέψουν τη διατήρησή της. Στην περίπτωση αυτή, δηλαδή, ενόψει της φύσης της διαφοράς που αφορούσε προστασία δασικής έκτασης επιβαλλόμενη από το Σύνταγμα, το Δικαστήριο έκρινε ευθέως τη συνδρομή των κριτηρίων που το ίδιο διατύπωσε και δεν αρκέστηκε να διαπιστώσει την παράλειψη της Διοίκησης να εκφέρει σχετική κρίση.
5. H πρόσφατη απόφαση του Ε΄ Τμήματος ΣτΕ 4763/2014 εκδόθηκε κατόπιν αίτησης ακύρωσης που άσκησε μια κάτοικος Αμαρουσίου με την οποία ζητούσε την ακύρωση των κάτωθι πράξεων: (α) της σιωπηρής άρνησης του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων να ανακαλέσει, κατ’ αποδοχή σχετικής αίτησης που υπέβαλε η αιτούσα, την 1615/16.1-19.2.2003 απόφασή του (Δ΄ 116), με την οποία εγκρίθηκε η πολεοδομική μελέτη τμήματος της πολεοδομικής ενότητας 9 του Δήμου Αμαρουσίου Αττικής στην περιοχή «Ελληνική Παιδεία – Βορρέ» και τροποποιήθηκε το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο «στα όρια σύνδεσης με την περιοχή επέκτασης» κατ’ εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 29 του ν. 2831/2000, όπως αντικαταστάθηκε με την παράγραφο 1 του άρθρου 10 του ν. 3044/2002, (β) της άρνησης του Δήμου Αμαρουσίου και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αθηνών – Πειραιώς να διακόψουν τη διαδικασία της πράξης εφαρμογής της επίμαχης πολεοδομικής μελέτης, κατόπιν του υποβληθέντος κατά τα ανωτέρω αιτήματος για ανάκληση της προαναφερθείσης υπουργικής απόφασης, (γ) της 39489/20.9.2006 πράξης της Διεύθυνσης Πολεοδομίας του Δήμου Αμαρουσίου, με την οποία γνωστοποιείται στην αιτούσα ότι «εφόσον δεν υπάρχει ακυρωτική απόφαση δικαστηρίου κατά της πολεοδομικής μελέτης της περιοχής ‘Ελληνική Παιδεία’ … η διαδικασία κύρωσης της μελέτης πράξης εφαρμογής στην παραπάνω περιοχή συνεχίζεται κανονικά», (δ) της 5624/Φ τροπ/2006/7.9.2006 πράξης της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της Περιφέρειας Αττικής, με την οποία γνωστοποιήθηκε στην αιτούσα ότι ο Γενικός Γραμματέας Περιφέρειας δεν είναι αρμόδιος να ανακαλέσει την ως άνω 1615/16.1-19.2.2003 υπουργική απόφαση, (ε) της 15276/895/06/22.9.2006 απόφασης του Νομάρχη Αθηνών, με την οποία κυρώθηκε η 1/2006 πράξη εφαρμογής στην περιοχή «Ελληνική Παιδεία – Βορρέ» της πολεοδομικής ενότητας 9 του Δήμου Αμαρουσίου, καθώς και (στ) «πάσης άλλης συναφούς πράξης ή παράλειψης της Διοίκησης, με την οποία εκδηλώθηκε η παράλειψη οφειλομένης νομίμου ενεργείας παντός διοικητικού οργάνου να συνδράμει ή να προβεί στην ανάκληση της ανωτέρω 1615/16.1-19.2.2003 [υπουργικής] απόφασης.
6. Η αίτηση ανάκλησης της υπουργικής απόφασης που ενέκρινε την πολεοδομική μελέτη υποβλήθηκε από την αιτούσα μετά την έκδοση των αποφάσεων της Ολομέλειας ΣτΕ Ολ 3661-3663/2005, με τις οποίες κρίθηκε ότι, από τον ρητό ορισμό του άρθρου 24 παρ. 2 του Συντάγματος, σύμφωνα με τον οποίο η διαμόρφωση, η ανάπτυξη και η πολεοδόμηση των πόλεων και των οικιστικών περιοχών εν γένει υπάγονται στην ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του Κράτους, συνάγεται ότι ο πολεοδομικός σχεδιασμός, δηλαδή η πολεοδομική οργάνωση των πόλεων και των οικισμών της Χώρας οποιουδήποτε μεγέθους κατά τρόπο που να εξυπηρετεί τη λειτουργικότητα και την ανάπτυξή τους και να διασφαλίζει τους καλύτερους δυνατούς όρους διαβιώσεως σε αυτούς, έχει ευρύτερες συνέπειες, οι οποίες δεν περιορίζονται στα όρια του συγκεκριμένου οικισμού, αλλά εκτείνονται σε ολόκληρη την επικράτεια, ενόψει της αλληλεπιδράσεως του τρόπου οργανώσεως κάθε οικισμού με τους υπολοίπους και των επεμβάσεων στο φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον, τις οποίες συνεπάγεται η πολεοδομική οργάνωση μιας περιοχής. Επομένως, η έγκριση και τροποποίηση των πολεοδομικών σχεδίων, οποιασδήποτε κλίμακας, και η θέσπιση με ρυθμίσεις κανονιστικού χαρακτήρα πάσης φύσεως όρων δόμησης, δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε ειδικότερο θέμα, κατά την έννοια του άρθρου 43 παρ. 2 του Συντάγματος, αλλά ούτε και θέμα τοπικού ενδιαφέροντος ή τεχνικού ή λεπτομερειακού χαρακτήρα. Συνεπώς, οι ρυθμίσεις αυτές μπορεί να γίνονται μόνον με την έκδοση προεδρικού διατάγματος. Ο κανόνας, εξ άλλου, αυτός αφορά τόσο τις αμιγώς κανονιστικές πράξεις (π.χ. όροι δομήσεως και χρήσεων) και τις πράξεις μικτού χαρακτήρα (π.χ. έγκριση ή τροποποίηση σχεδίου πόλεως με ταυτόχρονο καθορισμό όρων δομήσεως), όσο και τις ατομικές πράξεις (π.χ. απλή τροποποίηση σχεδίου πόλεως χωρίς ταυτόχρονο καθορισμό όρων δομήσεως), διότι, κατά το Σύνταγμα, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, λόγω του μεγάλου βαθμού της εσωτερικής συνοχής του, συνδέει αρρήκτως τις κατηγορίες αυτές πράξεων. Οι αρμοδιότητες, όμως, εφαρμογής των πολεοδομικών σχεδίων και οι συναφείς εκτελεστικές αρμοδιότητες επιτρεπτώς ανατίθενται σε άλλα, πλην του Προέδρου της Δημοκρατίας, όργανα, προς την αρμοδιότητα δε εφαρμογής των πολεοδομικών σχεδίων εξομοιώνεται, από την άποψη αυτή, και η όλως εντοπισμένη τροποποίησή τους, που μπορεί ομοίως να επιχειρείται, κατ’ αρχήν, με πράξη διάφορη του διατάγματος, δεδομένου ότι η τροποποίηση αυτή δεν εμπεριέχει γενικό πολεοδομικό σχεδιασμό, αλλά διενεργείται εντός του πλαισίου ευρύτερου σχεδιασμού, που έχει ήδη χωρήσει από τα προς τούτο αρμόδια, κατά το Σύνταγμα και τον νόμο, όργανα. Συνεπώς, οι ως άνω διατάξεις του άρθρου 29 του ν. 2831/2000, όπως αντικαταστάθηκαν με το άρθρο 10 παρ. 1 του ν. 3044/2002, με τις οποίες ανατίθεται σε άλλα, πλην του Προέδρου της Δημοκρατίας, όργανα της Διοικήσεως η έγκριση και τροποποίηση των πολεοδομικών σχεδίων οποιασδήποτε κλίμακας και η θέσπιση με ρυθμίσεις κανονιστικού χαρακτήρα πάσης φύσεως όρων δόμησης, αντίκεινται στις προαναφερθείσες συνταγματικές διατάξεις και είναι ανίσχυρες.
7. Στη σκέψη 8 της απόφασης ΣτΕ 4763/2014, το Ε΄ Τμήμα προέβη σε υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στον ως άνω κανόνα περί υποχρέωσης ανάκλησης ομοίων προς ακυρωθείσα πράξη που διατύπωσε η Ολομέλεια του Δικαστηρίου στις αποφάσεις 2176 και 2177/2004 και δέχθηκε τα εξής: «εάν έχει εκδοθεί απόφαση εγκρίσεως πολεοδομικής μελέτης από άλλο, πλην του Προέδρου της Δημοκρατίας, όργανο της Διοικήσεως, κατ’ εφαρμογή των προαναφερθεισών διατάξεων του άρθρου 10 παρ. 1 του ν. 3044/2002 που αντίκεινται στο Σύνταγμα, εφόσον υποβληθεί στην Διοίκηση, εντός ευλόγου χρόνου, αίτημα για την ανάκληση της αποφάσεως αυτής, από πρόσωπο το οποίο έχει έννομο συμφέρον, η Διοίκηση είναι υποχρεωμένη να επανεξετάσει τη νομιμότητα της αναρμοδίως εκδοθείσης πράξεως και να προχωρήσει στην ανάκλησή της, να ρυθμίσει δε εκ νέου το πολεοδομικό καθεστώς της περιοχής με την έκδοση διατάγματος. Με την προερχόμενη από το αρμόδιο όργανο νέα πράξη είναι δυνατόν είτε να επαναληφθούν οι πολεοδομικές ρυθμίσεις της ανακαλουμένης πράξεως, εφόσον η Διοίκηση κρίνει ότι δεν πάσχουν ως προς την ουσιαστική τους νομιμότητα, είτε να τροποποιηθούν οι ρυθμίσεις αυτές είτε, τέλος, να μην ενταχθεί στο σχέδιο ορισμένη περιοχή, εφόσον κριθεί αρμοδίως ότι συντρέχουν λόγοι που απαγορεύουν την ένταξή της. Κατά την έκδοση της νέας πράξεως λαμβάνονται υπόψη και συνεκτιμώνται, εξ άλλου, η ανάγκη προστασίας καλοπίστως αποκτηθέντων δικαιωμάτων τρίτων, ενόψει και του διαρρεύσαντος από την έκδοση της αρχικής πράξεως χρόνου, και αντιμετωπίζονται τα σχετικά ζητήματα με κάθε πρόσφορο μέσο, όπως με τη θέσπιση μεταβατικών διατάξεων (πρβλ. και τις μη ισχύουσες κατά τον χρόνο ασκήσεως της κρινόμενης αιτήσεως διατάξεις του άρθρου 31 παρ. 1 του ν. 3937/2011 [Α΄ 60], που αντικαταστάθηκαν ακολούθως με το άρθρο 22 παρ. 15β του ν. 4258/2014 [Α΄ 94])». Επομένως, κατά την υπαγωγή στον προαναφερθέντα κανόνα (δηλαδή στην υποχρέωση της Διοίκησης να επανεξετάσει και να ανακαλέσει πράξη όμοια προς δικαστικώς ακυρωθείσα κατόπιν σχετικής αίτησης) σε περίπτωση πολεοδομικής μελέτης, έγινε δεκτό ότι η Διοίκηση οφείλει να επανεξετάσει τη νομιμότητα της μελέτης και, αν διαπιστώσει παρανομία, να προβεί στην ανάκληση. Περαιτέρω μπορεί και να εκδώσει νέα μελέτη με το ίδιο περιεχόμενο αν η παρανομία δεν εντοπίζεται στο περιεχόμενο της ανακαλουμένης, αλλά στη διαδικασία (εν προκειμένω στην έλλειψη αρμοδιότητας). Τα τυχόν καλοπίστως αποκτηθέντα δικαιώματα τρίτων και ο χρόνος που μεσολάβησε λαμβάνονται υπόψη όχι για να κριθεί κατά πόσον είναι επιτρεπτή ή επιβεβλημένη η ανάκληση, αλλά προκειμένου να αντιμετωπισθούν στη νέα πράξη με μεταβατικές ρυθμίσεις, προδήλως στην περίπτωση κατά την οποία η εκδιδόμενη νέα μελέτη διαφοροποιείται κατά περιεχόμενο από την ανακαλουμένη. Από την απόφαση θα πρέπει να συναχθεί ότι δικαιώματα καλόπιστων τρίτων δεν μπορούν να επηρεάσουν το περιεχόμενο της εκδιδόμενης μετά την ανάκληση μελέτης, αλλά προστατεύονται με τη θέσπιση μεταβατικών ρυθμίσεων. [Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στον ε.τ. Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, κ. Κωνσταντίνο Μενουδάκο, για τις επισημάνσεις του σχετικά με τα κριθέντα στην απόφαση “ΣτΕ 4763/2014].
8. Ειδικότερα, εφόσον η 1615/16.1-19.2.2003 υπουργική απόφαση για έγκριση της πολεοδομικής μελέτης τμήματος της πολεοδομικής ενότητας 9 του Δήμου Αμαρουσίου στην περιοχή «Ελληνική Παιδεία – Βορρέ» εκδόθηκε κατ’ εφαρμογή των ανίσχυρων διατάξεων του άρθρου 10 παρ. 1 του ν. 3044/ 2002 και η αιτούσα, η οποία έχει πρόδηλο έννομο συμφέρον ως κυρία ακινήτου που θίγεται από τις αναρμοδίως εγκριθείσες πολεοδομικές ρυθμίσεις, υπέβαλε, εντός ευλόγου χρόνου από τη δημοσίευση των σχετικών αποφάσεων της Ολομελείας του Δικαστηρίου (ΣτΕ Ολ 3661-3/2005), αίτημα ανάκλησης της υπουργικής αυτής απόφασης και διακοπής της διαδικασίας κύρωσης της συναφούς πράξης εφαρμογής της πολεοδομικής μελέτης, η Διοίκηση είχε υποχρέωση να ανακαλέσει την αναρμοδίως εκδοθείσα πράξη, προκειμένου να ρυθμίσει με διάταγμα το πολεοδομικό καθεστώς της επίμαχης περιοχής, να μην προχωρήσει δε τη διαδικασία της ερειδόμενης στην ανωτέρω υπουργική απόφαση πράξης εφαρμογής. Επομένως, η άρνηση της Διοίκησης να προβεί στις ενέργειες αυτές συνιστά παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας.
9. Συνοψίζοντας, από τη σχετική νομολογία συνάγεται ότι, όταν υποβάλλεται αίτηση ανάκλησης πράξης όμοιας προς ακυρωθείσα, τα δικαιώματα καλόπιστων τρίτων μπορούν, ανάλογα με την περίπτωση: α) να επιβάλλουν τη διατήρηση της ισχύος της, κατά τα λοιπά, παράνομης, πράξης, β) να συνεκτιμηθούν κατά την έκδοση της νέας πράξης, η οποία θα έχει μεν διαφορετικό περιεχόμενο, αλλά θα μεριμνά, στο μέτρο του δυνατού, και για τους τρίτους. Άλλου είδους διαφοροποίηση επιβάλλεται ανάλογα με το είδος της παρανομίας που διαπιστώνεται (ουσιαστική ή διαδικαστική), η οποία επηρεάζει το περιεχόμενο της συμμόρφωσης, δηλαδή τις δυνατότητες της Διοίκησης. Εάν επρόκειτο για διαδικαστική πλημμέλεια, η επάνοδος με την ίδια κατά περιεχόμενο πράξη θα προστάτευε, προφανώς, τους τρίτους, για τους οποίους επανέρχεται σε ισχύ η πράξη από την οποία απέκτησαν δικαιώματα. Στην περίπτωση που ζητείται ανάκληση μελέτης, πάντως, φαίνεται ότι τα δικαιώματα καλόπιστων τρίτων δεν μπορούν να επηρεάσουν το περιεχόμενο της εκδιδόμενης μετά την ανάκληση μελέτης, αλλά προστατεύονται με τη θέσπιση μεταβατικών ρυθμίσεων. Κατά τα λοιπά, η αναφορά στην επανεξέταση της υπόθεσης «παραλείπεται» στις αποφάσεις του Δικαστηρίου κατά την υπαγωγή, είτε διότι δεν τίθεται ζήτημα άλλης επιλογής πέρα από την ανάκληση, οπότε οποιαδήποτε επανεξέταση από τη Διοίκηση θα ήταν αλυσιτελής (όπως στην απόφαση ΣτΕ 370/1997), είτε διότι εννοείται (σιωπηρώς) ότι έλαβε χώρα από τη Διοίκηση, είτε, τέλος, διότι δεν υπήρχαν ζητήματα προς επανεξέταση που να δικαιολογούν τη διατήρηση της πράξης.
Ειδική Βιβλιογραφία
Κ. Γιαννακόπουλου, Η υποχρέωση ανάκλησης ατομικών διοικητικών πράξεων όμοιων με ακυρωθείσα πράξη, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1998˙ Κ. Γώγου, Η δικαστική προσβολή παραλείψεων της διοίκησης, Εκδ. Σάκκουλα, 2005, σ. 113 επ.˙ Π. Λαζαράτου, Η επέκταση των αντικειμενικών ορίων του δεδικασμένου επί ομοίων πράξεων στο ελληνικό δίκαιο, Σχόλιο στη ΣτΕ 370/1997, Δ 1998, σ. 319˙ Χ. Μουκίου, Η επέκταση του ακυρωτικού αποτελέσματος στις όμοιες πράξεις κατά το γαλλικό και το ελληνικο δίκαιο, ΔιΔικ 1994, σ. 15. Βλ και www.prevedourou.gr Ανάκληση πράξεων “ομοίου” περιεχομένου προς ακυρωθείσα (12-11-2013).